Ponad 80 procent osób z orzeczeniami o niepełnosprawności nie pracowało, ani nie szukało pracy, a pracodawcy niechętnie zatrudniali takie osoby, brakowało też spójnej polityki rynku pracy – wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli.
Kontrola NIK była przeprowadzona w latach 2018-2020 w 21 Powiatowych Urzędach Pracy. Wykazała, że prowadzona przez te instytucje aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych nie była skuteczna i nie umożliwiała im wejścia lub trwałego powrotu na rynek pracy.
W Polsce jest około 3 milionów osób niepełnosprawnych – zgodnie z definicją to osoby, które ukończyły 16 lat i mają orzeczenie o niepełnosprawności. Szacuje się, że wszystkich osób niepełnosprawnych może być nawet dwa razy więcej. W okresie objętym kontrolą aż 2,5 mln osób z niepełnosprawnościami nie miało pracy i jej nie szukało.
Na koniec 2020 roku we wszystkich urzędach pracy na terenie kraju zarejestrowanych było niemal 56 tysięcy bezrobotnych osób niepełnosprawnych. Ale jak wykazuje raport, większość takich osób rejestruje się w urzędach pracy, ale w rzeczywistości nie chce podjąć zatrudnienia.
Wśród osób objętych badaniem PFRON, na które powołuje się NIK, aż 84% przyznało wprost, że nie poszukuje aktywnie pracy. Powody to: ograniczenia związane ze stanem zdrowia i niepełnosprawnością, niskie kompetencje i wykształcenie, obawa dotycząca zmniejszenia lub utraty świadczeń socjalnych w związku z podjęciem pracy. Dużym ograniczeniem jest niedostosowanie miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne i transportowe.
Pracodawcy też niechętnie zatrudniali osoby niepełnosprawne, mimo że dawało to pracodawcom wiele korzyści, takich, jak dofinansowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne osób z niepełnosprawnościami, zwrot kosztów przygotowania ich miejsc pracy i dofinansowanie z Unii Europejskiej.
“NIK jest zaniepokojony faktem, że część pracodawców traktuje osoby niepełnosprawne jak tanią siłę roboczą: zatrudniają je na czas uzyskiwania z tego tytułu refundacji i finansowań i zwalniają po zakończeniu okresu zatrudnienia, po czym pozyskują do pracy kolejne osoby skierowane przez urząd pracy” – podaje NIK w komunikacie. Przeszkodą w zatrudnieniu są też funkcjonujące stereotypy dotyczące osób z niepełnoprawnościami, że są one mniej wydajne i mniej samodzielne.
Mimo znacznych nakładów, zwłaszcza z Funduszu Pracy, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz PFRON, wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych od kilkunastu lat wzrosły tylko o około 2% w ciągu 10 lat: z 14,4% w 2010 roku do 16,7% w 2020 roku. Ponadto osoby z niepełnosprawnościami dłużej czekają na pracę.
Jest też mało ofert pracy dla nich przeznaczonych. W skontrolowanych urzędach od 3 do 5 procent wszystkich ofert stanowiły oferty pracy niesubsydiowanej (w której koszty zatrudnienia w całości ponosi pracodawca) i nieco ponad 1 procent subsydiowanej (koszty zatrudnienia pracownika są pokrywane z Funduszu Pracy lub z Europejskiego Funduszu Społecznego).
Nieliczne pojawiające się oferty pracy dla osób z niepełnosprawnościami często nie spełniały ich oczekiwań i nie odpowiadały na potrzeby. “Osoby niepełnosprawne najczęściej poszukują stałej i w miarę dobrze płatnej pracy, dającej im zabezpieczenie na przyszłość. Tymczasem większość ofert dotyczyła pracy za minimalne wynagrodzenie i na podstawie krótkoterminowych umów. W niektórych przypadkach warunkiem skorzystania z oferty było założenie własnej firmy” – pisze NIK.
